- In Memoriam Prof. Dr J.D.J.Waardenburg
15 maart 1930 - 8 april 2015
Jacobus Diederik Jan Waardeburg was de oudste van drie kinderen van het hervormde predikantenechtpaar Waardenburg-Lindeijer in Haarlem. Zijn moeder was de eerste vrouw die als ingenieur afstudeerde in Delft. Hij was gehuwd met de Arabiste Hilary Kilpatrick en werd de vader van twee zonen George en Johannes.
Waardenburg studeerde eerst rechten en daarna theologie en godsdienstfenomenologie aan de Universiteit van Amsterdam, en vervolgens Arabisch en islam in Amsterdam, Leiden en Parijs. Hij promoveerde op 7 juli 1961 aan de Universiteit van Amsterdam bij professor C.J. Bleeker over L?islam dans le miroir de l?occident (Islam in de spiegel van het Westen). Het werd twee maal herdrukt.
Hij analyseerde in zijn proefschrift vijf islamkenners , die in de eerste helft van de 20ste eeuw toonaangevend waren. De Joodse Hongaar Ignaz Goldziher; de Nederlandse Leidse hoogleraar Christiaan Snouck Hurgronje, die als ?moslim? schreef over Mekka en zijn regering adviseerde in Nederlands Oost-Indi? ; de Duitse geleerde C.H. Becker; de Amerikaan D.B. Macdonald in Hartford. Daar werden ook zendelingen voor de moslimwereld opgeleid; tenslotte Louis Massignon die zich onder meer specialiseerde in moslimmystiek. Waardenburg zou van deze vijf grootmeesters alleen Louis Massignon nog goed leren kennen. Toch werd hij zelf geen leerling van Massignon. Massignon zou een positieve invloed uitoefenen op het denken over de islam in de R.K.Kerk.
Met een V.N. beurs bestudeerde hij de universiteiten in de moslimwereld en schreef daarover een tweedelige studie. Van 1962-1963 was hij ?research associate? aan de McGill-universiteit in Montreal bij W.C. Smith. Vanaf 1964-1968 doceerde Waardenburg Arabisch en geschiedenis van het MO aan de Universiteit van Californi?. Van 1968 tot 1987 was hij verbonden aan de Rijksuniversiteit te Utrecht, sinds 1980 als hoogleraar islam en fenomenologie. Hij doceerde in die periode ook islam aan de Theologische Universiteit van de Gereformeerde Kerken in Nederland in Kampen.
Waardenburg was van 1987 tot 1995 hoogleraar godsdienstwetenschap aan de universiteit van Lausanne. Hij was medeoprichter en eerste voorzitter van de Vereniging voor de studie van het Midden-Oosten en de Islam (in de wandeling de MOI, tot voor kort de uitgever van ZEMZEM). Hij ontving eredoctoraten in Helsinki, Montreal en Jena. Zijn maatschappelijke betrokkenheid toonde hij als voorzitter van de naar hem genoemde commissie. In opdracht van het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur bracht deze niet-ambtelijke commissie in januari 1983 een beleidsadvies uit betreffende Religieuze Voorzieningen voor Etnische Minderheden in Nederland ( 1983, 208 blz.). De Tweede Kamer nam de adviezen niet over. Als lid van de commissie maakte ik mee hoe hij zijn gesprekspartners door zijn scherpzinnige, maar tevens sympathieke vragen los kreeg. Hij won in die periode voorgoed het vertrouwen van moslims en hindoes in Nederland. Tijdens zijn Utrechtse periode hield hij ook lezingen overal in Nederland over de islam.
In Nederland werd Waardenburg vooral bekend als redacteur en mede-auteur van een veel gebruikt handboek: Islam: Norm, ideaal en werkelijkheid (1984). Van de vijfde, herziene en met een hoofdstuk over Europa aangevulde druk in 2000, verscheen in 2006 nog een nieuwe editie. ?Reprints on demand? vinden nog steeds plaats. Hij vroeg mij de vijfde druk te verzorgen, hetgeen leidde tot een zeer intensief contact tussen Lausanne en Leusden. Het succes van dit boek was mede te danken aan het feit dat Waardenburg de medewerking had gezocht van enkele bekende buitenlandse geleerden als M. Gilsenan, J. Jomier en W. Montgomery Watt en verder van deskundigen van bijna alle Nederlandse universiteiten met een afdeling voor islamstudie. Publicaties van Waardenburg vallen bovendien op door zeer uitgebreide bibliografische en historische overzichten, kaarten, statistieken, registers en andere relevante informatie, zoals suggesties hoe de lezers zelf up to date kunnen blijven. Hij zal vooral als wetenschapper worden herinnerd.
De keuze van het onderwerp van Waardenburgs proefschrift zou programmatisch worden voor zijn verdere oeuvre. Op drie onderling verbonden onderzoeksgebieden voortvloeiend uit zijn dissertatie zou hij bijzondere bijdragen leveren: (1) geschiedenis van de bestudering van de islam (2) methodologie dat wil zeggen zoeken naar de meest adequate methode om een godsdienst te bestuderen (3) relaties tussen christendom en islam.
Geschiedenis van de bestudering van de islam .Voor een samenvatting en afronding van vele studies op dit terrein attendeer ik op Waardenburg ?s artikel over de Mustashrik?n, orientalists, in The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Leiden, 1993, IV, 735-753. Dit lemma geeft een overzicht over een periode van enkele eeuwen van de op- en ondergang van de ori?ntalistiek, maar dan vooral voor het onderdeel betreffende de bestudering van de islam. Dit werk is in elke universiteitsbibliotheek te raadplegen. Het is ook tegen betaling online toegankelijk.
Methodologie
Omdat hij zich niet kon vereenzelvigen met de methodiek van grote voorgangers of tijdgenoten, bleef Waardenburg zijn leven lang zoeken naar de beste bij hem passende eigen methode om religies te bestuderen. De traditionele fenomenologie schoot volgens hem met name bij de bestudering van de islam tekort. Hij gaf van zijn eigen werkwijze voorbeelden in de genoemde publicaties. Volgens Waardenburg moet een godsdienstwetenschapper literaire kwaliteiten hebben en laten merken dat de auteur zelf geraakt is door zijn onderwerp. Het eindresultaat moet tonen waarom het beschreven fenomeen relevant is voor de gelovige van de betreffende religie. Een moslim moet zijn religie in de tekst kunnen herkennen. Zie hierover: Religie onder de loep, uitgeverij Ambo, 1990. Het verscheen ook in het Duits en Frans.
Waardenburg was jarenlang de ?general editor? van de serie Religion and Reason. Hij schreef zelf ook voor deze serie. Waardenburg nam actief deel aan congressen van vakgenoten. Bijdragen aan die congressen werden gebundeld in: Islam. Historical, Social and Political Perspectives, Religion and Reason, Volume 40, 2002 , 436 blz. Zie mijn bespreking in Bibliotheca Orientalis, Leiden, Vol. LXIV, no 5-6 september-december 2007, 784-789 .
Relaties tussen christendom en islam
Bij de bestudering van de relaties tussen islam en christendom had Waardenburg een scherp oog voor moslim visies. Zie onder meer onder zijn redactie : Muslim Perceptions of other religions , (1999) en als auteur Muslims and Others Relations in Context (2003). Ook redigeerde hij Islam and Christianity Mutual Perceptions Since the Mid-20th Century (Leuven, 1998) en Muslim-Christian Perceptions of Dialogue Today Experiences and Expectations (Leuven, 2000). Waardenburg bezocht enkele malen internationale- en Europese conferenties van christen islamologen, de Journ?es Romaines en de Journ?es d?Arras, onder meer in Rome en Marseille, en leverde daaraan waardevolle bijdragen. In 1984 was Waardenburg in Helsinki copromotor van Seppo Syrj?nen: In Search of Meaning and Identity, Conversion to Christianity in Pakistani Culture (243 blz) . Syrj?nen was staflid van het Christian Study Centre in Rawalpindi in Pakistan. Hij volgde Waardenburg?s werkwijze. De Zwitser Jean-Claude Basset promoveerde in 1996 bij hem over Le dialogue interreligieux, Histoire et Avenir (503 blz.). Zelf organiseerde Waardenburg in Lausanne kleine symposia van vakgenoten, waaraan ik goede herinneringen bewaar. Hij laat een uitgebreid oeuvre na. Een goede bibliografie van zijn publicaties staat in de Wikipedia onder zijn naam.
Afscheid
Waardenburg werd vanaf januari 2014 als Alzheimer pati?nt verzorgd in de Amerhorst. De afscheidsdienst voorafgaand aan de crematie vond plaats op 15 april 2015 in de Fonteinkerk in Amersfoort. De as zal in Lausanne worden bijgezet. Waardenburg laat een uitgebreid oeuvre na. Velen, wereldwijd, zijn dankbaar voor zijn collegialiteit, inspiratie en vriendschap. - Jan Slomp, Leusden, juni 2015
|
1930 - 2015 (85 jaar)
